DEBELJAČA - ДЕБЕЉАЧА

     O Debeljači se dosta čulo i pričalo, pošto je poznat po vašarima, kako sad, tako i u prošlosti. Ali ovde bih hteo da navedem neke podatke koje bi možda interesovale posetioce ovog sajta.

     Debeljača se nalazi u južnom Banatu, zapadno od asfaltnog puta Pančevo - Kovačica - Zrenjanin, i izgrađena je na lesnoj terasi na gegrafskoj ID.20⁰ 35^/ i SŠ. 45⁰ 04^/  nadmorske visine 82m.
Katastarska opština Debeljača ima površinu od 5.339 ha. Od toga naselje zauzima 490 ha. Hatar se zapadnim delom prostire na lesnoj terasi, a istočnim delom na lesnoj zaravni. Obe ove morfološke celine pružaju mogućnosti vrednim ratarima ovog naselja da gaje najraznovrsnije ratarske kulture na pomenutim obradivim površinama. Medu vrstama zemljišta razliciti tipovi i podtipovi černozema imaju najveću zastupljenost, što bitno dopunjuje povoljne prirodne uslove za intenzivnu zemljoradnju.
Debeljača je naselje panonskog tipa sa veoma širokim i pravim (ušoranim) ulicama. Prvougaonog je oblika, sa proširenim i isturenim delovima prema severu i istoku. Između asfaltiranih kolovoza i betoniranih, a po negde i asfaltiranih, trotoara prostiru se zelene travnate površine. Prekrasni drvoredi i ukrasno šiblje, dopunjuju bogatstvo zelenila i ukupan estetski izgled naselja.
Od većih objekata u naselju posle drugog svetskog rata izgrađeni su: Dom kulture sa bioskopskom salom (1953), Vatrogasni dom (1954), Osnovna škola (1969) Zdravstvena stanica sa apotekom (1978), osam stambenih zgrada sa 60 stanova i veliki broj industrijskih objekata.

KRATAK PREGLED ISTORIJE SELA

   Debeljača se kao naselje prvi put javlja u pisanim dokumentima 1660 godine. Do sredine XVIII veka ona je predstavljala zakupljenu pustaru pod različitim imenima "Develak, Debeljak, pa Debeljačka pustara. Medutim njen kontinuirani razvoj može se pratiti od druge polovine XVIII veka pa do danas. Ukidanjem Potisko-pomoriške vojne granice Carska komora od 1768 do 1774 godine na ovo mesto doseljava Srbe graničare. Nakon nekoliko godina Srbi napuštaju ovo naselje i ono od 1783 godine postaje ponovo pustara. Godine 1794 Carska komora ovde naseljava mađarsko stanovništvo iz severnog potisja. Nakon četiri decenije (1838 godine) ovim krajem hara kolera i broj stanovnika se naglo smanjuje. 1848/49 godine usled sukoba sa generalom Knićaninom mašarsko stanovništvo napušta Debeljaču i odlazi u svoju postojbinu. Nakon okončanih ratnih sukoba u naselje se vraća veći deo mađarskog stanovništva i sa starosedeocima Srbima formira novu etničku strukturu. Od tada pa do danas u Debeljači živi najveći broj mađara a zatim su po broju zastupljeni Srbi i ostali narodi i narodnosti.
   Nakon ratnih sukoba 1888 godine Debeljača dobija novo ime Torontalvašarhelj. Ovo ime zadržava do XX veka, kad postaje Debeljača, što je i do danas zadržala. Pocetkom XX veka ovo selo je imalo oko 1400 kuća, sa oko 5170 stanovnika. Naselje je tada imalo građansku čitaonicu, udruženje zanatlija, dve kreditno-štedne banke, dve ciglane i parni mlin. Vec u to vreme Debeljača je u ovom kraju, svojim razvojem i izgledom naselja bila ispred drugih sela južnog Banata.

Narodna  nošnja

   Šta je narodna nošnja? Narodna nošnja može da bude različita. Svaka nošnja je jedinstvena sama po sebi, zbog jednostavnog kroja. Osnovu ove nošnje sačinjavaju: suknja, kecelja, marama (za glavu i oko vrata). Boja nošnje je sivkaste, braonkaste, plavičaste boje sa sitnim cvetnim motivima. Veoma se mala razlika krije između kućne i svečane nošnje, razlika je samo u kvalitetu materijala. Nošnje za svaki dan se lako održavaju. Svečana nošnj se pravi od delina i rips svile braon i teget boje.
   I suknja i kecelja su dugačke sve do članka. Svečana nošnja se razlikuje u tome, što na donjem delu ima čipke. To se vidi i na slici. Nosili su po dve podsuknje, prva je bila uzana i kratka, a druga duža i šira sa lepim vezom. Devojke su nosile bele čarape i vrne cipele sa kopčama. Kosu su nosili u pletenici na kraju sa mašnom. Kad je bilo hladno ogrnuli su veliku maramu, devojke bele a žene crne boje.

   Devojke su nosile marame na glavi sa belom osnovom, sa braon ili plavim kockama, a žene su nosile crne marame. Kecelju su vezivali sa prednje strane u veliku mašnu, a za struk sa desne strane stavljali čipkaste maramice.

   Bluza do grudi bila ravna, jedino su faltne bile štepovane. Rukavi bluze su bili jako nabrane, kao što se vidi na slici, a donji deo rukava polako se sužava i zakopčava se sa malim dugmičima. Posle venčanja mlada je nosila posebnu crnu maramu, koju je nosila do kraja života.
   Muškarci su nasili široke gaće od 6-7 metara, i košulju sa širokim rukavima, a na nogama su imali opanke. Za košulju i široke gaće koriščen je ručno tkan laneni materijal. Tokom godina, muškarci više nisu nosili šubaru, nego šešir, a široke gaće su zamenjene sa crnim uzanim pantalonama.
     Košulja sa širokim rukavima je ostala i dopunjena crnim prslukom sa srebrnim dugmadima, a kaput je imao vez od gajtana. Odelo je napravljeno od somota, a za tople dane od cajga. Opanke su zamenjene sa čizmama

MUZEJ

     Sečenji Jolanka, profesorka likovne umetnosti, sa đacima je sakupljala stare predmete od meštana, koje više nisu koristili ali su bili za muzejski eksponat. Ti predmeti su svedočanstvo naših predaka, šta i kako su radili, naprimer: avan, mlin, tučanik, kutlača za čvarke, itd. 430 predmeta su stručnjaci konzervirali i razvrstali po muzeju. Prvobitna izložba ovih predmeta je bila u mesnoj zajednici.

1987. godine predmeti su dobili svoje mesto u zgradi, koja je sazidana 1908. godine, i bila prva banka deoničarskog društva Torontálvásárhely. Tu su predmeti razvrstani u četiri prostorije.
   U prvoj prostoriji na uveličanim slikama možemo videti kako su naši preci obrađivali kudelju, i izrađen peškir, džak, beli vez itd. Muške košulje, drvene klompe, muški prsluk, crne cipele, marama iz 1860. god. Na sredini prostorije je jedan ukrašeni drveni sanduk, u kojoj su devojke držale svoj miraz i ušteđeni novac. Možemo videti dela primenjene umetnosti naših baka. Tu je stona citra jedan od narodnih muzičkih instrumenata. Na slici se vidi veliki plavi buket iz1907. godine, beli cvetni ukras za glavu mlade.

Sanduk za devojačku spremu

Butela

U drugoj prostoriji su stvari koji su se koristili u domačinstvu, predmeti od terakote, činija za mleko, tegle za pekmez itd. Butele iz 1876. 1883. 1885. Na jednoj se može pročitati: Lepa butela je moje ime kada sam puna rakije, a kada sam prazna, obična grnčarija.

U sledećoj prostoriji vidimo oruđa za obradu zemlje: jaram, motalicu za uže, vila za seno, čegrtaljka, čobojo, i jedna uveličana slika iz 1936. godine, koja prikazuja vršidbu. Tu je i korito u kome su mesili testo za hleb. Od pruta pletena korpa u kojoj su držali mirišljave kifle spremne za put. Nailazimo na plitku korpu za sušenje kmelja, lopata za žar, i lopata za za stavljanje i vadjenje hleba iz furune. Sprava za pravljenje milerama, kupujka u kojem su držali jaja ispod kreveta.

O VAŠARU

1872. godine Toth Samuel st. sudija, i Mező István su otputovali u Beč, i od Franc Jozefa zatražili dozvolu za organizovanje i održavanje vašara. 1873. godine dostavljeno odobrenje na tri jezika. Od tih vremena su Debeljački vašari veoma poznati u užoj i široj okolini. Tada je vašar trajao četiri dana, počev od četvrtka, tog dana su prodavali svinje, ovce, u petak stoku i raznu robu kao i hranu. Subota je bio dan za konjušare i ljubitelje konja, taj dan je bio najznačajniji, jer su dolazili čak iz Italije, Grčke, Turske, Francuske, Češke, Poljske, i Belgije.

Često se dešavalo da seljak dotera stoku na vašar i proda, a da se kući vrati praznih džepova. Pošto se osim trgovine mislilo i na zabavu.
Nedeljom je bio vašar za devojke i mladiće, koji su poklanjali medenjake sa ogledalom. Momci su imali običaj da izabranu devojku udare po guzi varjačom, u znaku «pažnje». Tu su bili  vrteške i razna veselja.
   Ranije se dolazilo na vašar zapregama, a sad kolima. Narodnu rukotvorinu danas zamenjuje materijal iz fabrike.